22. 1. 2016: 75 років од народжіня Василя Турка-Гетеша
Лем малохто ся такым вызначным способом записав до історії русиньского возроджіня по роцї 1989, якым ся записав Василь Турок-Гетеш. 8. януара 2015 минуло 75 років од ёго народжіня.
Василь Турок-Гетеш ся народив 8. януара 1940 в селї Габура коло Міджілаборець. Быв учітелём, драматурґом театру і културным дїятелём Русинів у Пряшівскій области.
В. Турок-Гетеш закінчів середню школу в Братїславі і продовжовав там в навчаню на Універзітї Коменьского, котру закінчів в роцї 1963. Веце як дві десяткы років учів словацькый і російскый языкы, філозофію і естетіку на україньскій ґімназії в Пряшові. Пізнїше учів і на Православній богословскій факултї в Пряшові. Од року 1985 року ся став драматурґом у тогдышнїм Україньскім народнім театрї в Пряшові, в котрім ку кінцю 80-ых років зачав давати до репертоару пєсы в русиньскім языку і перекладати їх до русиньского языка.
По револуції в роцї 1989 ся став єдным із тых, котры ся поставили до чела русиньского народного возроджіня. Быв першым председом першой пореволучной русиньской орґанізації на Словакії – Русиньской оброды. У тій функції быв у роках 1990 – 1994 а потім в роках 1996 – 1999. Ёго заслугов Україньскый народный театер змінив назву на Театер Александра Духновіча і змінив свою орьєнтацію на русиньску. Ёго заслугов зачали выходити першы пореволучны русиньскы новинкы на Словакії під назвов Народны новинкы, котры выходять доднесь. Боёвав за то, жебы взникло самостатне русиньске высыланя на Словеньску про Русинів як в державній телевізії, так і в радію. Свою роль мав і при заснованю Оддїлїня русиньского языка і културы в рамках Інштітуту народностных штудій і чуджіх языків на Пряшівскій універзітї в Пряшові (1998), з якого в роцї 2008 взникнув Інштітут русиньского языка і културы ПУ.
Як єден з основателїв і першый председа Світового конґресу Русинів акцентовав, жебы Русины Словакії сполупрацовали із орґанізаціями іншых народностных меншын Европы. Быв членом выконного выбору міджінародной орґанізації Мезон де Пеї з центром у Франції, котра репрезентує народы без властной державы. В роцї 2001 ся став лавреатом Премії за вызначне дїло про русиньскый народ, котру удїлює Карпаторусиньскый научный центер у США і фінанцує філантроп із Торонта – Штефан Чепа.
Од року 2000 Турок ся вже не анґажовав як функціонарь русиньскых орґанізаціїй, але далше продовжовав в роботї, котра про нёго была найважнїша – в роботї в театрї. Кібы не было нічого іншого, лем ёго робота драматурґа, і то бы значіло про Русинів много. Він знав герцїв подля їх натуры, подля того їх обсаджовав до окремых ролей. Вдяка нёму ся іщі в часї Україньского народного театру, котрый быв конзерватівный, зачало експеріментовати. Вдяка нёму до нашого театру приходили режісеры з цїлой Словакії і резултатом ёго роботы было, же о Театрї Александра Духновіча у Пряшові знали дома і за граніцями, же театер діставав вызначны оцїнїня на театралных фестівалах. О каждій премєрї нашого театру писала цїлословацька преса. Міджі вызначных режісерів, котрых до нашого театру Турок притягнув, можеме зараховати Блага Углара ці Мілоша Караска. Вызначным в ёго роботї было і то, же Турок доказав, же як домашнї пєсы, так і світова класіка, ся дасть грати в русиньскім языку, же тот язык є на то способный так, як і вшыткы іншы літературны языкы і публіка то зачала оціїнёвати і брати наш язык серьёзно. То вшытко зачав робити іщі в часї, коли русиньскый язык не быв кодіфікованый. В театрї ся так вычеряли пєсы од домашнїх і загранічных алтернатівных пєс аж по світову класіку, і то вшытко по русиньскы. А театер в тім далше продовжує.
Василь Турок-Гетеш умер 7. новембра 2005 р. в Пряшові.То, же з нашого театру і русиньского руху одышла ёго душа, чути доднесь.
Петро МEДВІДЬ, Пряшів
